Ordinaraj IGH-verboj «

Ordinaraj IGH-verboj montras transiron al nova stato. La radiko au radikoj antau IGH montras la rezulton, la novan staton. La subjekto de ordinara IGH-verbo estas tio, kio eniras en novan staton. Eventuala kauzanto de la transiro normale ne aperas en la frazo. Che IGH-verboj kauzanto ne estas interesa.

IGH-verboj faritaj el objektaj verboj «

En IGH-verboj faritaj el objektaj verboj ne temas pri ekesto de rezulto au shangho de stato, sed pri ago, kiu okazas per si mem. Se cheestas statoshangha signifo, tiu signifo estas jam en la origina verbo.

La ago de tia chi IGH-verbo estas ago, kiu sen IGH havas kauzanton kiel subjekton. Kun IGH la kauzanto malaperas. Au ne ekzistas kauzanto, au oni ne interesighas pri eventuala kauzanto.

Che IGH-verbo farita el objekta verbo la subjekto estas la objekto de la origina verbo. Che tiaj chi verboj IGH do servas por inversigi la frazrolojn. Tio similas al pasivo. Che vera pasivo tamen kauzanto nepre ekzistas, kvankam oni eble ne mencias ghin.

En multaj lingvoj oni uzas unu saman verbon por komenci kaj komencighi, kaj unu saman por fini kaj finighi. En Esperanto oni devas distingi:

• komenci = kauzi komencon. Komenci estas uzata kun ordinara objekto au kun I-verba objekto. La objekto estas tio, pri kies komenco temas. La subjekto de komenci plej ofte estas persono:

  • La instruisto komencis la lecionon.

  • Li komencas instrui.

  • Komencis pluvi.

• komencighi = eniri en komencan fazon (per si mem). La subjekto de komencighi estas tio, pri kies komenco temas. Tio preskau chiam estas okazajho:

  • La leciono komencighis.

  • La koncerto komencighas.

  • Komencighos nova epoko.

• fini = kauzi finon. Fini estas uzata kun ordinara objekto au kun I-verba objekto. La objekto estas tio, pri kies fino temas. La subjekto de fini estas preskau chiam persono:

  • La preleganto finis sian paroladon.

  • Li baldau finos paroli.

• finighi = eniri en finan fazon, atingi sian finon (per si mem). La subjekto de finighi estas tio, pri kies fino temas. Tio preskau chiam estas okazajho:

  • La prelego finighis.

  • La danco finighas.

  • Finighos ankorau unu tago.

Ne diru do: *La leciono finis.* *Kiam komencos la koncerto?* Se oni audas tian frazon, oni volas scii, kion la leciono finis, kaj kion la koncerto komencos. Diru: La leciono finighis. Kiam komencighos la koncerto? Temas ja pri okazajhoj, kaj okazajhoj normale komencighas kaj finighas.

Iafoje tamen okazajho povas kauzi, ke alia afero komencighas au finighas: La unua mondmilito komencis novan epokon en la homa historio. La subjekto ja estas okazajho, sed temas pri la komenco de la objekto, la nova epoko.

Legu ankau pri komenci, fini, daurigi kaj chesi.

IGH-verboj faritaj el senobjektaj transiraj verboj «

Se verbo estas senobjekta, kaj se ghi per si mem montras transiron al nova stato, aldono de IGH normale estas sensenca kaj ech erara. Ekz. morti sen IGH per si mem montras transiron de vivo al morto: Lia filo mortis kaj estas nun malviva.FE.31 Sed iafoje oni tamen trovas tiajn verbojn kun IGH-sufikso. Tiam IGH aldonas ian specialan nuancon. Tiu nuanco povas esti “senvole, akcidente”: En la nokto subite flamanta fajra kolono frapis tra la fenestroj, flamoj aperis sub la tegmento, la seka pajlo ekbrulis, la tuta domo forbrulis, kaj la juna pasero mortighis, sed la junaj homoj feliche sin savis.FA2.368 La morto de la pasero okazis pro akcidento. La subjekto de mortighi estas la sama kiel che morti. Tia uzo de IGH estas nuntempe malofta. Zamenhof uzis ankau la verbon chesighi, kiu teorie devus signifi “iom post iom chesi”, sed li uzis ghin tamen por la simpla senco “chesi”: Ili ekrajdis tra la arbaro, kie la denseco farighis chiam pli granda, la vojo chiam pli mallargha, kie la vojo fine ech tute *chesighis*. La prunelarbo baris al ili la vojon kiel bartrabo, kiun oni devis chirkaurajdi.FA4.42 Lau la kunteksto la cheso ech estis sufiche abrupta. Oni do uzu chesis au ekchesis. Por esprimi iom-post-ioman cheson, oni prefere uzu iom post iom chesi, laugrade chesi au ion similan.

Nenormalaj IGH-verboj faritaj el objektaj verboj «

Iuj IGH-verboj faritaj el objektaj verboj estas uzataj en maniero, kiu ne kongruas kun la chi-antauaj klarigoj: