9.1.1. La – bazaj reguloj

La vorteton la oni nomas difina artikolo. Ghi montras, ke oni parolas pri certa afero konata de la alparolato. Tia konateco povas tamen esti tre diversspeca.

Oni ne aldonas finajhojn al la. Ghia formo ne varias, chu la frazparto estas unu-nombra, chu multe-nombra, chu la frazparto havas N-finajhon, chu mankas N-finajho:

• la domo = tiu de vi konata domo

• la bela junulino = tiu de vi konata bela junulino

• la domo kun bela pordo = tiu de vi konata domo kun bela pordo

• la junulinoj = tiuj de vi konataj junulinoj

• la altaj montoj = tiuj de vi konataj altaj montoj

• la domoj kun bela pordo = tiuj de vi konataj domoj kun bela pordo

• la rughajn krajonojn = tiujn de vi konatajn rughajn krajonojn

Oni povas en iaj okazoj uzi la mallongigitan apostrofan formon l’.

La staras antau aliaj priskriboj de la O-vorto. Eventualan rolvorteton oni metas antau la:

• en la domo

• che la bela junulino

• pri la altaj domoj

• super la domoj kun belaj fenestroj

Ne diru do *en tuta la mondo*, sed en la tuta mondo. Ne diru: *Li ronkis tutan la nokton.* Sed: Li ronkis la tutan nokton.

Tamen en iuj specialaj nomesprimoj, precipe de reghoj kaj aliaj altranguloj, oni tradicie metas la post la O-vorto antau A-vorta priskribo:

• Karolo la Kvina

• Luizo la Dek-kvara

• Vilhelmo la Silentema

• Timuro la Lama

Oni povas diri, ke en tiaj okazoj temas pri du frazpartoj. La unua estas la propra nomo, kaj la dua estas mallongigita apudmeto: Karolo, la kvina regho kun tiu nomo / Luizo, la dek-kvara regho kun tiu nomo / Vilhelmo, la silentema regho / Timuro, la lama sultano.

En poezio oni ofte uzas la en nenormalaj manieroj. Oni ekz. metas A-vortojn antau la, au uzas la kune kun poseda pronomo. Tia nenormala uzo povas iafoje esti arta, sed oni ne tro malproksimighu de la ordinaraj reguloj.

En la Fundamenta Gramatiko estas skribite, ke personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilajhon, povas tute ghin ne uzi. Tiu permeso validas nur por komencantoj.