PMEG 2024
38.2.3. AJH
AJH = “(konkreta) afero”. Plej ofte AJH montras ion konkretan, sed tio ne estas nepra. En iuj vortoj temas pri afero abstrakta. Komparu kun EC, kiu chiam montras ion abstraktan (kvaliton au staton). La diferenco inter AJH kaj EC tamen ne estas unuavice diferenco inter konkreto kaj abstrakto, sed inter afero kaj kvalito/stato.
Ecaj radikoj «
Plej ofte oni metas AJH post radiko kun eca signifo (kiu normale estas A-vorto). La rezulta AJH-vorto montras aferon karakterizatan de tiu eco:
bela → belajho = (konkreta) afero aparte bela, konkretigho de belo
utila → utilajho = (konkreta) afero, kiu estas utila
dolcha → dolchajho = io karakterizata de dolcha gusto (bombono k.s.)
nuda → nudajho = nuda parto de io (ekz. de korpo)
nova → novajho = afero jhus aperinta, io jhus okazinta
Multaj AJH-vortoj havas specialan signifon. Dolchajho ne estas iu ajn dolcha afero, sed io aparte farita por gusti dolche. Belajho ne estas iu ajn bela ajho, sed afero, kiu reprezentas belecon, au kiu beligas ion.
Agaj radikoj «
Oni ankau povas uzi AJH che aga radiko (kiu normale estas verbo). Tia AJH-vorto montras (konkretan) aferon, kiu rilatas al la ago. La preciza signifo dependas de la speco de ago. Povas esti rezulto de la ago, konkretajho kiu faras la agon, konkretajho uzata por la ago, objekto de la ago k.t.p.:
fari → farajho = io farita, farata au farota
desegni → desegnajho = desegnita bildo
drashi → drashajho = drashita greno
segi → segajho = ligneretoj au ligna polvo, kiuj ekestis pro segado
aparteni → apartenajho = io, kio apartenas al iu
bruli → brulajho = io, kio brulas
kreski → kreskajho = io, kio kreskas, planto
kovri → kovrajho = io, per kio oni kovras
amuzi → amuzajho = io, per kio oni povas sin amuzi
fini → finajho = lingva elemento, per kiu oni finas vorton
akiri → akirajho = io akirita
havi → havajho = io havata
trinki → trinkajho = io, kion oni trinkas
fandi → fandajho = fandita substanco, objekto farita per fandado, drato kiu facile fandighas (speco de elektra sekurigilo)
Oni povas iafoje aldoni participan sufikson por plia precizeco: drashatajho (greno, kiun oni drashas), drashitajho (greno, kiun oni jam drashis), drashotajho (greno, kiun oni intencas drashi), brulantajho (io, kio estas brulanta), brulintajho (io, kio jam brulis). Normale tamen simpla AJH-vorto plene sufichas.
Klariga AJH «
Se radiko havas plurajn signifojn, kaj se nur unu el tiuj estas konkretajho, tiam AJH povas klarigi, ke temas nur pri la konkreta signifo. Komparu kun klariga AD kaj klariga EC:
konstruo = la ago konstrui, konstrumaniero, io konstruita → konstruajho = io konstruita (ordinare domo)
skribo = la ago skribi, skribomaniero, io skribita, verko → skribajho = io skribita
Alispecaj elementoj «
Oni uzas AJH ankau post aliaj radikoj (ankau radikoj kun konkreta signifo), post vortetoj kaj post frazetoj. Tiaj AJH-vortoj montras ian (konkretan) aferon kun rilato al tio, kio staras antau AJH:
ligno → lignajho = io farita el ligno
tolo → tolajho = io farita el tolo
infano → infanajho = infaneca afero
araneo → araneajho = reto de araneo
azeno → azenajho = azeneca (= stulta) afero
chirkau → chirkauajho = spaco/loko/regiono chirkau io
sub → subajho = io, kio trovighas sub io alia, subshtofo, skribsubajho, fono
post → postajho = pugo
mi → miajho = io, kio koncernas min, au kio apartenas al mi
sen senco → sensencajho = afero, al kiu mankas senco
granda animo → grandanimajho = farajho karakterizata de ies granda (= nobla) animo
Manghajhoj «
Aparta grupo de AJH-vortoj estas manghajhoj. Plej ofte tio, kio staras antau AJH, montras ion mangheblan. La tuta vorto montras manghajhon preparitan el tio:
porko → porkajho = manghajho el porko
kokido → kokidajho = manghajho el kokido
ovo → ovajho = manghajho el ovo(j)
sukero → sukerajho = frandajho el sukero
glacio → glaciajho = dolchajho el glacieca kremo
En aliaj tiaj vortoj la antauelemento ne estas io manghebla:
pato → patajho = manghajho preparita en pato
baki → bakajho = manghajho preparita per bakado
bruna → brunajho = manghajho farita el faruno brunigita en butero
Nombreblaj kaj nenombreblaj AJH-vortoj «
O-vortoj povas lausence esti nombreblaj au nenombreblaj. Che O-vortoj kun AJH-sufikso la nombrebleco ofte ne estas klare fiksita. Tial unu sama AJH-vorto povas uzighi jen kun nombrebla senco, jen kun nenombrebla:
Sur la ebena tero sub ni ne trovighas multe da vidindajho.FA1.187 La vorto vidindajho uzighas kun senco nenombrebla (“substanceca”). Ekzistas pli au malpli multe da vidindajho.
En Europo ekzistas multe da vidindajhoj!FA3.55 La vorto vidindajhoj uzighas kun senco nombrebla. Ekzistas pli au malpli multaj vidindajhoj. Oni povus nombri ilin.
Kiam vi kolektos la produktajhon de la tero, festu la feston de la Eternulo dum sep tagoj.Lv.23 Nenombrebla, substanceca produktajho.
Kaj la arbo de la kampo donados siajn fruktojn, kaj la tero donados siajn produktajhojn.Jhh.34 Nombreblaj produktajhoj.
Se AJH-vorto havas J-finajhon, ghi sendube havas sencon nombreblan, sed se mankas J-finajho, ambau interpretoj estas eblaj: Li lavis tolajhon. La tolajho povas esti unu (nombrebla) vestajho, tuko au simile. Sed ankau povas temi pri kolekto de diversaj vestajhoj, tukoj k.t.p., kiujn oni rigardas kiel unu nenombreblan amason.
Ordinara radiko «
ajho = konkreta afero (de nedifinita speco)
ajh-vorto = vorto kiu montras ajhon, konkreta vorto