PMEG 2023
33.8.1. Verboformoj en nerekta parolo
En iuj lingvoj oni devas che nerekta parolo iafoje shanghi la verboformon. En Esperanto oni chiam konservas la originan verboformon:
Li diris: “Mi volas manghi”. → Li diris, ke li volas manghi. La AS de volas estas la nuno de la origina dirado. Ne shanghu al IS.
Chu vi diris: “Mi estas felicha.” → Chu vi diris, ke vi estas felicha? La AS de estas montras la nunon de la origina dirado.
Li diris: “Mi tiam loghis en Chinio.” → Li diris, ke li tiam loghis en Chinio. La IS de loghis montras tempon pli fruan ol la origina dirado. Estus eraro shanghi al estis loghinta.
Chu vi diris: “Mi estis felicha antaue.” → Chu vi diris, ke vi estis felicha antaue? La IS de estis montras tempon antau la origina dirado.
Shi demandis: “Chu vi iros kun mi al kinejo?” → Shi demandis, chu mi iros kun shi al kinejo. La OS de iros montras tempon postan al la origina demando. Estus eraro shanghi al estis ironta au volis iri. Se la origina demando estus “Chu vi volas iri kun mi?”, oni dirus: Shi demandis, chu mi volas iri kun shi.
Li demandis: “Kion vi faros lunde?” → Li demandis, kion mi faros lunde. La OS de faros montras tempon post la origina demandado. Eble la lundo nun jam pasis, eble ghi ankorau ne alvenis.
Mi sciis la respondon al la demando: “Kiam li venos?” → Mi sciis, kiam li venos. La OS de venos montras tempon post la origina demando.
Li ne komprenis: “Kial shi ne volas partopreni?” → Li ne komprenis, kial shi ne volas partopreni. La AS de volas montras la tempon de la origina demando.
Ili ordonis: “Paku tuj vian valizon!” → Ili ordonis, ke mi tuj paku mian valizon.
Shi esperis, ke shi ilin trovos.FA1.161 La origina penso estis: “Mi ilin trovos.”
Mi volas ke vi tien iru.FE.19 Mi volas diri: “Iru tien!”
Ke li estas malsana, shi tuj rimarkis.FA1.119 Shi pensis: “Li estas malsana.”
Oni vidis, ke la junaj homoj donas al si reciproke la manojn.M.139 Oni vidis la aferon kaj konstatis: “La junaj homoj donas...”
Subite li audis, ke iu alrajdas de la vojo al la domo.FA1.15 Li audis la sonon, kaj pensis: “Iu alrajdas...”
Mi antausentis, ke vi hodiau vespere venos.FA3.61 Shi pensis: “Hodiau vespere li venos.”
Shi estis plena de timo, ke la infano mortos.FA3.1 Shi timis kaj pensis: “La infano mortos!”
Li metis la kondichon, ke oni ne instruu al shi la Kristanan religion.FA3.102 Li diris: “Ne instruu al shi...”
Shajnis al shi, ke shin chirkauas unu sola densa barilo el traboj.FA1.163 Shi pensis: “Min chirkauas...”, char tiel shajnis al shi.
Shajnas, ke chio havos bonan finon.Rz.39 La parolanto opiniis: “Chio havos bonan finon”, char tiel shajnis al li.
En lia animo estis tute klare, ke Kristino devas farighi lia edzino.FA3.91 Li pensis klare: “Kristino devas farighi mia edzino.”
Rilataj KI-frazoj «
Rilataj subfrazoj (subfrazoj kun rilata KI-vorto) normale ne rerakontas diron au penson. En tiaj subfrazoj la verbotempoj do rilatas al la absoluta nuno:
Mi ne konis tiun, kiu venis. Konis kaj venis ambau montras tempon antau la nuno. Vershajne ili montras la saman tempon.
Mi ne konis tiun, kiu estis veninta. Kaj konis kaj estis montras tempon antau la nuno. Veninta montras tempon ankorau pli fruan.
Mi ne konis la personon, kiu estis baldau venonta tra la pordo. Kaj konis kaj estis montras tempon antau la nuno. Venonta montras tempon post tiu pasinta tempo.
Nerekta parolo en alispecaj subfrazoj «
Normale nerekta parolo aperas en ke-frazoj au demandaj subfrazoj, sed iafoje ankau alispeca subfrazo povas esti rerakontado de diro au penso:
Jam en Kjöge li volis acheti por shi oran ringon, sed post pripenso li tion ne faris, char en Kopenhago oni ja certe ricevos multe pli belan.FA3.59 Li pensis: “En Kopenhago oni ja certe ricevos multe pli belan.” La char-frazo estas nerekta parolo. La OS-formo montras tempon post lia penso.
Kiel-frazo kelkfoje estas rerakontado de ies penso:
Li konfesis al shi, kiel kore li shin amas.FA3.61 Li diris pli-malpli: “Mi vin tiel kore amas!”
Ili sidis antau li kaj vidis, kiel li per la fingroj glatigas kaj formas la molan argilon.FA4.150 Ili vidis kaj pensis: “Tiel li glatigas kaj formas la molan argilon.” Komparu kun: Mi vidis, kiel rozujo ricevis burghonon.FA1.232 Chi tie oni ne volis rerakonti ian penson, sed nur rakonti, kio okazis. Tial estas IS-formo, kiu rilatas al la absoluta nuno.
Kvazau-frazo povas redoni ies penson au impreson. Kvazau montras, ke la penso au impreso estas malvera, shajna. En aliaj kvazau-frazoj oni normale uzas US-verbon, sed se estas nerekta parolo, oni chiam uzu la originan verboformon, kiu plej ofte estas en reala modo (AS, IS au OS):
Li havis la impreson, kvazau la luno lumas en la chambron, sed la luno tute ne lumis.FA3.14 Li pensis: “La luno lumas en la chambron.”
Li havis la senton, kvazau la rimeno de lia tornistro lin premas.FA3.64 Li pensis: “La rimeno de mia tornistro min premas.” Sed tiel ne estis.
Ili [...] faris mienojn kvazau ili laboras, sed havis nenion sur la teksiloj.FA1.108 Per siaj mienoj ili shajnigis: “Ni laboras.” La homoj pensis: “Ili laboras.”
Shajnis, kvazau li dormas.FA1.59 Li ne dormis, sed estis morta. Al tiu, kiu lin vidis, tamen venis en la kapon la ideo Li dormas, kvankam li sciis, ke tio ne estas vero. La frazo redonas tiun penson kun la sama verboformo.
Sonis kvazau ranoj kvakas.FA2.133 Oni pensis: “Ranoj kvakas.” Sed estis io alia.
Tiaj chi kvazau-frazoj estis oftaj che Zamenhof. Nuntempe oni uzas plej ofte ke-frazojn, eble kune kun kvazau kiel E-vorteca vorteto: Li havis la impreson, ke la luno kvazau lumas... Ili faris mienojn, ke ili kvazau laboras... Shajnis, ke li kvazau dormas.
I-verbo kiel nerekta parolo «
Iafoje I-verba frazparto (I-verbo kune kun diversaj frazetoj) povas reprezenti ke-frazon, kiu rerakontas ies penson:
La maljuna ministro atente auskultis, por povi diri tion saman, kiam li revenos al la regho; kaj tiel li ankau faris.FA1.109 = ...por ke li povu diri tion saman, kiam li revenos al la regho... La ministro pensis: “Mi povu diri tion saman, kiam mi revenos al la regho.” Oni uzas revenos kun OS-finajho, kvankam fakte temas pri tempo antau la absoluta nuno. Tio estas ebla, char estas nerekta parolo.